• Βασικές Έννοιες

Η Πολιτισμική και Πολυπολιτισμική Ψυχοθεραπεία τοποθετεί την έννοια της κουλτούρας στο επίκεντρο της «εικόνας του προσώπου» και έχει ως αφετηρία της τη θέση ότι η συμμετοχή του ανθρώπου σε μία ή/και σε περισσότερες κουλτούρες (π.χ. φύλο, φυλή, εθνικότητα, κοινωνική τάξη, αναπηρία, θρησκεία, σεξουαλικό προσανατολισμό) αποτελεί μία από τις βασικές επιρροές για την ανάπτυξη της προσωπικής του ταυτότητας. Επιπλέον, η συγκεκριμένη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση προσπαθεί να ανταποκριθεί στις πολιτικές, κοινωνικές και προσωπικές πιέσεις που πηγάζουν από το κίνημα υπέρ των ίσων ευκαιριών, αλλά και από τις διαμάχες για το ρατσισμό και την ισονομία.

Η Πολιτισμική και Πολυπολιτισμική Ψυχοθεραπεία θεωρείται από ορισμένους ως η τέταρτη δύναμη στη Ψυχοθεραπεία και τη Συμβουλευτική, ισότιμη με τις τρεις άλλες παραδοσιακές δυνάμεις στην ψυχοθεραπεία (Ψυχανάλυση, Συμπεριφορισμός, Ανθρωπισμός). Κεντρικό σημείο της Πολυπολιτισμικής Ψυχοθεραπείας είναι η ανάπτυξη της πολιτισμικής ενημερότητας του ατόμου, που αναφέρεται σε μία διαδικασία μάθησης και εύρεσης κάποιας ισορροπίας μεταξύ προσωπικής και κοινωνικής ευθύνης. Πρόκειται με άλλα λόγια, για τη συνειδητοποίηση ότι ο εαυτός βρίσκεται σε συσχέτιση με τα κοινωνικοπολιτικά, περιβαλλοντικά και πολιτισμικά θέματα, γεγονός που οδηγεί και στην ανάλογη λήψη αποφάσεων και ενεργειών. Η αποτελεσματικότητα της Πολυπολιτισμικής Ψυχοθεραπείας και Συμβουλευτικής συνδέεται με τη ικανότητα του ψυχοθεραπευτή να εστιαστεί και να παρέμβει σε θέματα ρατσισμού, σεξισμού, καθώς και προσωπικής, κοινωνικής, σεξουαλικής, οικονομικής και άλλων μορφών καταπίεσης.

Κάθε άτομο που έρχεται για ψυχοθεραπεία συχνά αποτελεί τη συνισταμένη ενός μίγματος διαφορετικών πολιτισμικών πλαισίων αναφοράς, που έχει αντιληφθεί και δομήσει τις έννοιες του εαυτού, του ατόμου ή της οικογένειας με τον δικό του τρόπο. Στόχος μας είναι αφενός να κατανοηθεί πώς τα άτομα πολιτισμικών ή εθνικών μειονοτήτων κατασκευάζουν, αντιλαμβάνονται και νοηματοδοτούν τον κόσμο και αφετέρου να μελετηθεί η φύση των συστημάτων ανάδειξης νοήματος που χρησιμοποιούν.  Με αυτή την έννοια είναι σημαντικό να αξιολογηθεί η προσωπική, οικογενειακή, πολιτισμική και κοινωνικοπολιτική εμπειρία ενός ατόμου, έτσι ώστε να κατανοηθεί πώς το ίδιο το άτομο κατασκευάζει και νοηματοδοτεί τον κόσμο.

• Πολιτισμική Συνείδηση

Η πολιτισμική συνείδηση και ενημερότητα του ψυχοθεραπευτή που ασχολείται με άτομα πολιτισμικών και εθνικών μειονοτήτων αποτελεί ένα θεμελιώδες ζήτημα αυτής της προσέγγισης. Στην εκπαίδευσή του, δίνεται έμφαση στην έννοια της διαφορετικότητας και στην ανάπτυξη στρατηγικών για την προαγωγή της ευαισθησίας σε ζητήματα κουλτούρας, ενώ δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην ανάπτυξη της επίγνωσης των προσωπικών αξιών, στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την ψυχοθεραπεία σε πολυ-πολιτισμικά πλαίσια.

Η εκπαίδευση αυτή απαιτεί από τον ψυχοθεραπευτή να αποδομήσει την κοινωνικά κατασκευασμένη έννοια της «φυσιολογικότητας» και κατ’ επέκταση την έννοια της «διαταραχής» και της «παθολογίας». Ο αποτελεσματικός ψυχοθεραπευτής θα πρέπει: α) να έχει αναπτύξει την πολιτισμική του ταυτότητα σε σχέση με τα πολιτισμικά θέματα που αφορούν τον πελάτη του (αρνητικές στάσεις, στερεότυπα, κοινωνικές διακρίσεις κ.λπ.) και β) να έχει συνείδηση, ότι, όπως συχνά συμβαίνει, ο ίδιος ανήκει στην κυρίαρχη κουλτούρα, τι ακριβώς αυτό σημαίνει κοινωνικά και ποια τα κοινωνικά οφέλη και προνόμια που απολαμβάνει λόγω αυτής της θέσης.

• Θεωρία Ψυχοθεραπείας

Κατά ανάλογο τρόπο, κύριος στόχος της Πολυπολιτισμικής Προσέγγισης στην Ψυχοθεραπεία είναι να βοηθηθεί και το άτομο, που ανήκει σε πολιτισμικές ή εθνικές μειονότητες, να αναπτύξει την πολιτισμική του ταυτότητα ή με άλλα λόγια να ευαισθητοποιηθεί και να αποκτήσει πλήρη συνείδηση του γεγονότος ότι ανήκει σε μια μειονοτική κουλτούρα, σε σχέση με την κυρίαρχη, με όλα τα θετικά και αρνητικά (κοινωνική καταπίεση, ρατσισμός, διακρίσεις κ.λπ.) που αυτό εμπεριέχει. Στόχος είναι ο πελάτης να συνειδητοποιήσει τα δικά του στερεότυπα, καθώς και τις κοινωνικά κατασκευασμένες αντιλήψεις τόσο της δικής του όσο και της κυρίαρχης κουλτούρας και να κατανοήσει πως το ψυχολογικό του πρόβλημα μπορεί τελικά να έχει τις ρίζες του στην κοινωνική/πολιτική καταπίεση που έχει δεχτεί. Μέσα από αυτή τη διαδικασία το άτομο μπορεί να εκτιμήσει την κουλτούρα από την οποία προέρχεται και να αποκτήσει μια δυνατή μειονοτική ταυτότητα, ενώ ταυτόχρονα είναι σε θέση να αναγνωρίσει και να δεχτεί τις θετικές πλευρές της κυρίαρχης κουλτούρας, προσπαθώντας να αλλάξει τις αρνητικές, μέσα από συγκεκριμένες κοινωνικές ή/και πολιτικές δράσεις.

Στην ψυχοθεραπεία ατόμων που ανήκουν σε διαφορετική κουλτούρα ή σε εθνικές μειονότητες είναι επιβεβλημένο οι ψυχοθεραπευτές να αποκτήσουν την αρτιότερη δυνατή γνώση όσον αφορά την κουλτούρα των συγκεκριμένων ομάδων, που αποτελεί προϋπόθεση για την επίδειξη πολιτισμικής ενσυναίσθησης εκ μέρους τους. Διαφορετικές κουλτούρες προσεγγίζουν τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές και τα ψυχολογικά προβλήματα με διαφορετικό τρόπο, ενώ οι ενδείξεις και τα συμπτώματα των διαφόρων ψυχολογικών διαταραχών και κυρίως η έκφραση και η εκδήλωσή τους μπορεί να είναι πολιτισμικά καθορισμένα και να διαφέρουν από τη μια εθνική ή μειονοτική ομάδα στην άλλη.

Κάθε άτομο είναι μοναδικό και ιδιαίτερο και είναι πολύ σημαντικό για τον ψυχοθεραπευτή να μην αντιλαμβάνεται τους πελάτες στερεοτυπικά, να αξιολογεί το επίπεδο ενημερότητας ή πολιτισμικής ταυτότητας ενός πελάτη, έτσι ώστε να προσαρμόζει τις παρεμβάσεις του στο επίπεδο πολιτισμικής ενημερότητας του πελάτη και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του. Ο όρος «πολιτισμική ταυτότητα» αναφέρεται στην πολιτισμική συνείδηση και ενημερότητα ενός ατόμου και μπορεί να ιδωθεί ως μέρος της αυτοαντίληψής του, που προέρχεται από τη γνώση ότι ανήκει σε μια κοινωνική ομάδα καθώς και από την αξία ή το συναισθηματικό νόημα που αποδίδει στο ότι αποτελεί μέλος αυτής της ομάδας

• Βασική Παραδοχή

Βασική παραδοχή είναι ότι το «προσωπικό» είναι και «πολιτικό». Η πολιτισμική και πολυπολιτισμική θεραπεία, ενώ λαμβάνει υπόψη το άτομο και την οικογένεια, απευθύνεται επίσης και στην κοινότητα και το περιβάλλον (κοινωνικό και πολιτικό) δίνοντας έμφαση στη σημασία της αλληλεξάρτησης και του «εαυτού σε δράση». Πολλαπλές και πολυεπίπεδες παρεμβάσεις είναι απαραίτητες προκειμένου να στηριχτεί η όποια ατομική αλλαγή.

Ένας από τους μακροπρόθεσμους στόχους της Πολιτισμικής Προσέγγισης είναι να αποτελέσει ο ίδιος ο ψυχοθεραπευτής φορέα αλλαγής πρακτικών, ιδεών και συμπεριφορών που δημιουργούν περιβάλλοντα καταπίεσης για πολλές και διαφορετικές ομάδες πολιτών-πελατών. Υπό αυτό το πρίσμα κάθε ατομικό πρόβλημα αντιμετωπίζεται ταυτοχρόνως και ως ένα πολύπλοκο κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα. Αυτό προϋποθέτει ότι ο σύμβουλος έχει εκπαιδευτεί, ώστε να μπορεί να εντοπίσει σχέσεις και πρακτικές δύναμης και εξουσίας, ακόμη και όταν αυτές συντελούνται στο πλαίσιο της δυαδικής ψυχοθεραπευτικής σχέσης.